Ông bà xưa thường có câu "Cha mẹ sinh con, trời sinh tính" để giải thích cho các trường hợp con cái có biểu hiện về tính cách khác biệt so với các thành viên trong gia đình. Hoặc khi họ không thể hiểu nổi cách phản ứng của con với cuộc sống và giao tiếp xung quanh.

Một số cha mẹ thời nay lại tự tin phát biểu rằng: "Cha mẹ sinh con, cha mẹ sinh tính". Họ quan điểm rằng tính cách con cái từ khi sinh ra rồi phát triển như thế nào là hoàn toàn phụ thuộc vào cách nuôi nấng và giáo dục của cha mẹ. Cha mẹ chỉ cần cố gắng là có thể điều chỉnh được con.

Vậy, quan điểm nào là đúng và phù hợp trong xã hội hiện đại ngày nay? Trong bài viết này, mình muốn chia sẻ định nghĩa rõ một chút về "Tính": "Tính khí" khác với "Tính cách".

"Tính khí" - Đích thị là do trời sinh

Tính khí là gì? Tính khí là cách một người phản ứng lại với môi trường bên ngoài. Tính khí là "tài sản" chúng ta có được do tạo hoá ban cho ("Cha mẹ sinh con, trời sinh tính"). Mỗi em bé sinh ra đã có sẵn một kiểu tính khí đặc trưng của bản thân, ít khi thay đổi. Tính khí là "nguyên liệu thô" mà trẻ mang theo khi bước chân vào thế giới này. Tính khí được thể hiện qua cách trẻ ăn, ngủ, tương tác và phản ứng lại với thế giới xung quanh. Trên thực tế, các cặp song sinh cùng ngày cùng tháng cùng năm, cùng bố mẹ sinh ra, mà tính khí vẫn thể hiện ra khác nhau rõ rệt.

Theo Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ - American Academy Peadiatrics (AAP), một em bé sơ sinh có thể được liệt kê vào 1 trong 3 nhóm tính khí sau:

- Dễ tính: Em bé vui vẻ

- Chậm thích nghi: Em bé cẩn trọng, rụt rè

- Khó tính: Em bé nhạy cảm

Ngoài ra, cố y tá Tracy Hogg – tác giả và là một chuyên gia về chăm sóc trẻ sơ sinh, có đề cập trong quyển sách nổi tiếng "Đọc vị mọi vấn đề của trẻ" (tựa tiếng anh: The Baby Whisperer), còn phân loại kỹ hơn 5 nhóm tính khí ở trẻ nhỏ là:

- Em bé Thiên thần – Angel: Vui vẻ, ít khóc hay cười, dễ thích nghi.

- Em bé Bài bản – Textbook: Vui vẻ, dễ cười, dễ đoán, dễ dỗ dành.

- Em bé Nhạy cảm – Touchy: Dễ xúc động, dễ phấn khích, dễ bị kích thích.

- Em bé Năng động – Spirited: Hiếu động, thích tự do, thích làm theo ý mình.

- Em bé Cáu kỉnh – Grumpy: Ít cười, ít hợp tác trong hầu hết mọi trường hợp.

Khi chuẩn bị được "lên chức" phụ huynh, hẳn ai cũng mơ ước con mình sẽ là một em bé thiên thần hoặc bài bản: dễ ăn, dễ ngủ, dễ chịu và dễ… đủ thứ. Nhưng giấc mơ không phải lúc nào cũng trở thành hiện thực. Đâu có bố mẹ nào muốn con mình là một em bé nhạy cảm hay khóc dạ đề, bị trào ngược, thường xuyên nôn trớ, hay những tháng đầu đời thường xuyên "ngủ ngày cày đêm"… Tất cả những vấn đề này, con sinh ra đã có sẵn chứ đâu phải do bố mẹ "tập" cho.

Cả 2 em bé của mình đều không phải là những em bé Thiên thần nên mình thường rất cảm thông cho các bà mẹ có con nhạy cảm, khó tính, gặp nhiều "trục trặc" nho nhỏ ở giai đoạn sơ sinh, mà lại còn thường xuyên căng thẳng vì con mình bị mang ra so sánh với "con nhà người ta" - những em bé thiên thần hết sức dễ chịu.

Thật ra, không có kiểu tính khí tốt hay xấu. Khi con là một em bé nhạy cảm hay em bé cáu kỉnh, con không cố tình làm khó bố mẹ đâu. Chính con cũng có những "nỗi khổ riêng" khó nói. Khi phải đối diện với các thay đổi và tác động từ bên ngoài, chính con cũng cảm thấy khó chịu, bứt rứt và hoang mang sợ hãi tột cùng. Là một em bé sơ sinh, con đâu hiểu được chuyện gì đang xảy ra quanh mình.

Chính vì thế, khi con càng "khó", con càng cần bố mẹ ở gần bên trấn an, dỗ dành, hướng dẫn và tạo cho con một nếp sinh hoạt phù hợp. Bởi vì, bản tính của con là không muốn bị bất ngờ với các thay đổi đột ngột trong sinh hoạt hằng ngày.

Cha mẹ đôi khi có những nỗi sợ hãi hay kỳ vọng riêng của bản thân, dẫn đến việc cư xử với con không phù hợp với bản tính của trẻ, và cuối cùng con lại là người chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Vì vậy, không quá khi nói rằng, một trong những yếu tố đầu tiên để có thể trở thành cha mẹ vui vẻ và nuôi dạy con tích cực đó chính là bố mẹ cần quan sát để hiểu rõ tính khí của con, cũng như chấp nhận con như bản chất con vốn có. Và đừng bao giờ tưởng tượng về đứa trẻ mà cha mẹ muốn có. Khi đã hiểu tính khí và tạo được kết nối với con, việc uốn nắn và định hình tính cách cho con là cho do bố mẹ hoàn toàn chủ động.

"Tính cách" - chịu ảnh hưởng phần lớn bởi cách nuôi dạy từ cha mẹ

Một tình huống thường xuyên xảy ở những gia đình hiện đại 4.0 thời nay, đó là: Bố mẹ hầu như lúc nào cũng "cắm mặt" vào điện thoại. Mỗi khi con trẻ muốn nói điều gì, con thường phải nói vài lần thì người lớn mới buông điện thoại. Nhưng ngược lại, khi bố mẹ yêu cầu con làm việc gì đó, nếu phải nói đến 3 – 4 lần, hay thậm chí quát thì con mới nghe. Khi ấy họ thường cảm thán rằng: "Trẻ con nhà này nói nhẹ nhàng không bao giờ biết vâng lời đâu!". Con trẻ học những điều đó từ đâu?

Những năm đầu đời, đặc biệt là khoảng thời gian từ sơ sinh đến trước 5 tuổi, là giai đoạn phát triển "vũ bão" về kích thước của não bộ. Đồng thời đây cũng là giai đoạn vô cùng quan trọng để cha mẹ định hình tính cách và hành vi, giúp con xây dựng nền tảng của trí tuệ cảm xúc cũng như hình thành hệ giá trị và niềm tin vào khả năng ở bản thân của con trẻ. Cách con học nhanh nhất là nhìn và bắt chước.

Khi con đang ở giai đoạn khủng hoảng xa cách, thường khóc lóc và bấu víu mẹ không rời; thì việc người mẹ lựa chọn để phản ứng với tình huống này bằng cách lẻn trốn con mà đi, hay là luôn thành thật và báo trước cho con biết việc mẹ sẽ làm, con sẽ tự thiết lập ra nhận định: "Lời nói của người lớn có đáng tin hay không?" hay "Có lẽ nói dối là việc chấp nhận được trong gia đình này?".

Giai đoạn dưới 1 tuổi, con đang dần tự học về nguyên nhân – hệ quả của mọi sự việc xung quanh. Khi con thử nghiệm bằng việc ném đồ đạc và cách phản ứng của người lớn là đánh vào tay con để con chừa, có thể con sẽ hình thành suy nghĩ là "Mình có thể đánh người khác khi mình không vừa lòng".

Vì vậy, dù cho con được sinh ra với một tính khí bẩm sinh thế nào, thì việc tương tác và làm gương của bố mẹ sẽ ảnh hưởng rất lớn đến việc hình thành nhân cách và tính cách của con về sau.

Một em bé cáu kỉnh có thể lớn lên thành người lạc quan nếu bố mẹ luôn vui vẻ, nhẹ nhàng và thể hiện năng lượng tích cực khi nuôi dạy con.

Một em bé năng động có thể lớn lên thành người có khả năng quản lý cảm xúc tốt, nếu bố mẹ hướng dẫn và hỗ trợ con biết cách tự điều tiết cảm xúc của bản thân.

Một em bé nhạy cảm có thể lớn lên thành người chu đáo, biết quan tâm nếu bố mẹ luôn thể hiện sự quan tâm và ân cần với tất cả mọi người xung quanh.

Một em bé bài bản có thể lớn lên trở thành người tự lập và đáng tin cậy, nếu bố mẹ tạo điều kiện cho con được tự làm những công việc phù hợp với độ tuổi từ nhỏ.

Một em bé thiên thần có thể lớn lên trở thành người biết cách cư xử đúng mực, nếu bố mẹ luôn làm gương bằng cách thể hiện sự lịch sự, thân thiện và văn minh trong giao tiếp mỗi ngày.

Tú Anh Nguyễn