Theo Nikkei Asian Review, startup cho thuê xe Smove do nhà sáng lập Tom Lokenvitz rất phổ biến ở một đất nước đắt đỏ và nhiều luật lệ như Singapore. Chỉ cần quẹt thẻ, bất cứ ai cũng có thể lên một chiếc xe ngoài đường, khởi động và sử dụng với giá chỉ 4 USD/tiếng.

"Con cưng" của Lokenvitz đã rất thành công. Smove phát triển mạnh trong 6 tháng sau khi đạt được thỏa thuận với Uber. Số lượng xe tăng gấp 10 lần, nhân sự mở rộng 300%. Có lúc công ty trở thành doanh nghiệp lớn nhất ở loại hình kinh doanh này tại châu Á.

Tuy nhiên, sau đó hoạt động kinh doanh của startup Singapore trật bánh. Uber tháo chạy khỏi thị trường Đông Nam Á, mối quan hệ đối tác sụp đổ. Smove buộc phải tái cấu trúc, đàm phán lại với các nhà cung cấp, đóng cửa văn phòng tại Australia và sa thải nhân viên ở Singapore.

Đến đầu năm 2020, Lokenvitz nhận định đây là thời điểm có thể xoay chuyển tình thế. Theo đó, công ty này bắt đầu tập trung mở rộng và chuyển sang các thị trường mới. "Vào 2 tháng đầu năm nay, chúng tôi đã trở lại đúng hướng", ông Lokenvitz chia sẻ với Nikkei.

Tuy nhiên, vào tháng 5/2020, số ca nhiễm Covid-19 tăng đột biến ở khiến việc di chuyển bị giới hạn, doanh thu của công ty lao dốc 85%. Smove buộc phải thanh lý tài sản, trong đó có tài sản trí tuệ của công ty mẹ.

"Chúng tôi bị thương từ trước dịch Covid-19, nhưng chúng tôi đã hồi phục. Nhưng với túi tiền ít ỏi, chúng tôi có thể làm gì? Chúng tôi không có thanh khoản dù được chính phủ hỗ trợ. Nhưng số tiền đó không đủ để vượt qua quãng thời gian phong tỏa", Lokenvitz tuyệt vọng.

Smove chỉ là một trong số các công ty khởi nghiệp non trẻ bị "chảy máu tiền mặt" vì dịch bệnh ở Đông Nam Á. Nhiều năm qua, những startup này đã được hỗ trợ hàng tỷ USD vốn đầu tư mạo hiểm từ các nhà đầu tư, trong đó có quỹ Vision Fund của Tập đoàn SoftBank.

Giờ, các khe nứt trong mô hình kinh doanh bị sơ hở. Định giá công ty lao dốc, vốn huy động giảm xuống mức thấp nhất trong vòng 7 năm qua, các startup kỳ lân (giá trị vốn hóa trên 1 tỷ USD) buộc phải mạnh tay cắt giảm chi tiêu và đưa ra những quyết định khó khăn.

"Đây là một thời khắc rung chuyển. Nhiều nhà đầu tư đã không để tâm đến các chỉ số. Họ nhận định một ngành công nghiệp 'nóng, có thể phát triển' chỉ vì dễ kiếm tiền từ đó", Nikkei Asia Review dẫn lời chuyên gia Chandra Firmanto tại Indogen Capital (Jakarta, Indonesia) nhận định.

Trước đó, cũng do ảnh hưởng dịch Covid-19, ứng dụng xe Grab đã bất ngờ cắt giảm 5% nhân sự toàn vùng, tương đương với 360 người phải thôi việc.

Cụ thể, ông Anthony Tan, giám đốc điều hành (CEO) và đồng sáng lập Grab, đã gửi một bức tâm thư đến các nhân viên của hãng thông báo về bước cắt giảm khoảng 360 "Grabbers", tương đương gần 5% đội ngũ nhân sự của ứng dụng này.

Nội dung thư nêu rõ Grab sẽ tinh gọn bộ máy, tập trung vào những mảng dịch vụ kinh doanh cốt lõi và mở rộng hỗ trợ cho các doanh nghiệp nhỏ bằng cách đa dạng hóa những dịch vụ tiện ích cho đối tác cửa hàng.

Không ngoại lệ, tại Việt Nam, phía Grab tuy không tiết lộ số nhân viên bị cắt giảm nhưng cũng bị ảnh hưởng.

"Tôi đã hi vọng rằng mình sẽ không phải gửi đi một bức thư như thế này, nhưng hôm nay tôi phải chia sẻ với mọi người rằng Grab sẽ cắt giảm khoảng 360 Grabbers", ông Anthony Tan viết.

Đây được đánh giá là một con số rất nhỏ nếu so với quy mô của Grab cũng như so với các công ty khác trên thế giới.

Tuy nhiên, theo ông Anthony Tan, việc cắt giảm nhân sự đã được hạn chế ở mức 5% là nhờ Grab đã rà soát tất cả chi phí, cắt giảm các nguồn chi không thiết yếu, thực hiện điều chuyển nhân viên giữa các phòng ban, nhất là chuyển qua mảng dịch vụ giao nhận đang tăng.

Vị CEO cũng chia sẻ, Grab rất khó khăn để đi đến quyết định này. Nhưng đây là giải pháp cuối cùng buộc phải làm vì hàng triệu người đang dựa vào nền tảng Grab để kiếm thêm cơ hội thu nhập mỗi ngày trong trạng thái bình thường mới.

CEO Grab tự tin khẳng định, một khi họ thực thi theo các kế hoạch tái cấu trúc để đạt được mục tiêu đề ra, hãng gọi xe sẽ không phải trải qua "sự việc đau đớn như thế này một lần nữa trong những năm tới".

"Tôi bảo đảm với các bạn rằng sẽ không có thêm việc cắt giảm nhân sự nào nữa trong tập đoàn trong năm nay", ông Anthony Tan khẳng định. "Chúng tôi tin rằng những thay đổi này này sẽ giúp Grab phát triển ổn định hơn theo chiến lược bền vững lâu dài".

Theo dữ liệu của Deal Street Asia, vốn huy động tại khu vực này chứng kiến mức sụt giảm 30% trong năm ngoái, đặc biệt là nửa cuối năm.

Nhiều startup lớn, bao gồm Gojek, đã sẵn sàng chuyển đổi trước khi đại dịch diễn ra. Họ tập trung hướng tới lợi nhuận thay vì triết lý "tăng trưởng bằng mọi giá" như vài năm trước đây.

"Cuộc khủng hoảng vì Covid-19 cho thấy sự tăng trưởng là rất mong manh. Định giá công ty cần phải song hành với giá trị được tạo ra. Không sai nếu các công ty và nhà đầu tư muốn tìm kiếm tăng trưởng và định giá cao hơn, nhưng họ cũng cần phải tạo ra giá trị tương xứng", ông Amit Anand, nhà sáng lập Jungle Ventures (Singapore), bình luận.

"Dịch Covid-19 đến vào một thời điểm cực kỳ tồi tệ đối với chúng tôi", nhà sáng lập của một startup thương mại điện tử ở Indonesia than thở.

Hiện tại, thay vì chạy đua tăng định giá, các công ty đang được điều chỉnh để duy trì tiền mặt càng lâu càng tốt. Họ cũng tranh giành để được đảm bảo cam kết từ nhà đầu tư đối với vốn mới.

Dịch Covid-19 khiến ngay cả những người chơi lớn nhất cũng phải thích nghi với "thực tại mới". "Giống hầu hết công ty khác, các startup, đặc biệt ở Đông Nam Á, cần tập trung vào việc đề phòng trong ngắn hạn, nhất là khi họ không có nhiều tiền", giáo sư Amit Joshi tại IMD Business School (Lausanne, Switzerland) nhận xét.

"Mục tiêu là vượt qua cơn bão này. Tuy nhiên, đối với những công ty có tiềm lực tài chính mạnh, đây là một cơ hội tuyệt vời để thâu tóm các công ty nhỏ hơn và củng cố vị thế", ông Amit Joshi nói thêm.

Cũng theo ông Amit Joshi, các quỹ đầu tư cũng nên xem giai đoạn này là một giai đoạn để đầu tư vào những startup triển vọng.

Hương Nguyễn