(Tổ Quốc) - Những thông tin liên quan đến dịch COVID-19 lan truyền rất nhiều trên mạng, nhưng khá nhiều chỉ là 'huyền thoại', không có chứng cớ khoa học.
Trong bài này tôi lược dịch từ https://www.medicalnewstoday.com/…/coronavirus-myths-explor… và https://fullfact.org/onli…/coronavirus-claims-symptoms-viral, đồng thời thêm tài liệu tham khảo tự thu thập về một số 'huyền thoại' liên quan đến việc phòng ngừa dịch COVID-19. Hi vọng các thông tin khoa học này sẽ giải toả sự hiểu lầm hay lo lắng cho các bạn quan tâm.
Các ‘huyền thoại’ phổ biến đã bị chứng minh là không có cơ sở:
1. Xịt chlorine hoặc alcohol trên da để diệt virus
Sai. Các hóa chất này không diệt virus trong cơ thể chúng ta. Cholorine hoặc alcohol thường được dùng để diệt khuẩn trên bề mặt của các vật gia dụng. Áp dụng cholorine hoặc alcohol trên da có thể gây tác hại, đặc biệt khi các hóa chất này xâm nhập vào mắt hay miệng.
2. Rửa mũi bằng nước muối sẽ diệt SARS-CoV-2
Chưa có bằng chứng khoa học nào để nói vậy. Một số nghiên cứu khoa học cho thấy rửa mũi bằng nước muối (saline) có thể giảm các triệu chứng nhiễm virus ở phần trên đường hô hấp, nhưng nó không giảm nguy cơ nhiễm.
3. Súc miệng bằng nước muối là biện pháp phòng chống nhiễm SARS-CoV-2
Đây là cách mà một bác sĩ Trung Quốc quảng bá rầm rộ, nhưng các đồng nghiệp ông chỉ ra là sai, là phi khoa học. Súc miệng bằng nước muối, theo NHS, chỉ áp dụng cho người bị đau cổ họng và chỉ giảm triệu chứng, chứ không phải là biện pháp phòng ngừa. Tổ chức Y tế Thế giới cũng nói rằng không có chứng cứ khoa học nào để nói rằng súc miệng bằng nước muối có thể ngăn ngừa nhiễm SARS-Cov-2.
4. Thuốc trụ sinh diệt coronavirus
Không đúng. Thuốc trụ sinh (antibiotics) diệt vi trùng (bacteria), chứ không diệt virus.
5. Vaccines cho cúm mùa có thể phòng chống COVID-19
Không đúng. SARS-CoV-2 là virus khác với virus gây cúm mùa. Cho đến nay, khoa học chưa có vaccine đặc trị cho SARS-Cov-2.
6. Tỏi có thể phòng chống SARS-CoV-2
Vài nghiên cứu khoa học cho thấy tỏi có đặc tính kháng sinh. Nhưng không có bằng chứng nào cho thấy tỏi có thể phòng chống SARS-Cov-2.
7. Máy sấy tóc diệt SARS-CoV-2
Không đúng. Máy sấy tóc không thể diệt SARS-Cov-2. Biện pháp phòng chống tốt nhất là rửa tay.
8. Khẩu trang có thể phòng chống nhiễm SARS-CoV-2
Khẩu trang chỉ được khuyến khích cho nhân viên y tế và người bị nhiễm, không khuyến cáo cho đại chúng. Những loại khẩu trang dùng một lần thì chẳng có hiệu quả bảo vệ chống nhiễm SARS-Cov-
Bằng chứng khoa học cho thấy người khỏe mạnh bình thường đeo khẩu trang không giúp họ giảm nguy cơ nhiễm SARS-Cov-2. Đeo khẩu trang nhiều khi làm cho người đeo cảm thấy tự tin và bỏ qua những biện pháp phòng ngừa quan trọng khác như rửa tay thường xuyên.
9. Chỉ có người lớn và thanh niên có nguy cơ nhiễm
Không đúng. SASRS-Cov-2 có thể lây nhiễm cho bất cứ ai thuộc bất cứ độ tuổi nào, kể cả trẻ em. Những người bị tiểu đường hay hen suyễn khi bị nhiễm có nguy cơ tử vong tăng cao.
10. Ai đứng gần hay tiếp xúc người bị nhiễm SARS-CoV-2 sẽ bị nhiễm
Không đúng. Xác suất bị lây nhiễm còn tuỳ thuộc vào khả năng miễn dịch của cá nhân. Người có hệ miễn dịch tốt có xác suất bị nhiễm thấp hơn những người mà hệ miễn dịch bị suy yếu do các bệnh đi kèm như tiểu đường, bệnh hen suyễn...
11. Ai bị nhiễm SARS-CoV-2 sẽ chết
Hoàn toàn sai. Nguy cơ tử vong liên quan đến SARS-CoV-2 chỉ tăng cao ở một số nhóm bệnh nhân. Đa số (97%-99%) người bị nhiễm sống, và đa số (81%) bệnh nhân nhiễm là thuộc nhóm 'nhẹ'.
12. Chó và mèo có thể lây nhiễm SARS-CoV-2
Chưa có bằng chứng khoa học để nói thế.
13. COVID-19 cũng giống như cảm cúm mùa
Không đúng. Người bị nhiễm SARS-Cov-2 dù có triệu chứng giống như cảm cúm (đau nhức, sốt, ho), nhưng dịch COVID-19 thì nghiêm trọng hơn cảm cúm mùa. Tỉ lệ tử vong liên quan đến SARS-Cov0-2 dao động từ 1 đến 3%, nhưng nguy cơ tử vong cúm mùa chỉ 0,1 đến 0,3%.
14. Nhiệt kế scanners có thể chẩn đoán nhiễm SARS-CoV-2
Không đúng. Nhiệt kế chỉ phát hiện sốt. Tuy nhiên, sốt cũng có thể do cúm mùa. Ngoài ra, triệu chứng nhiễm SARS-Cov-2 có thể xuất hiện sau 2-10 ngày. Do đó, người có nhiệt độ bình thường vẫn có thể mang trong người virus.
15. Có thể nhiễm SARS-CoV-2 từ phân và nước tiểu
Rất có thể sai. Theo Giáo sư John Edmunds (London School of Hygiene & Tropical Medicine, Anh) thì mỗi khi nuốt, chúng ta nuốt cả đờm từ mũi và cổ họng, và đây là cơ chế phòng vệ khá tốt. Lí do là khi nuốt đờm, các con virus và bacteria sẽ đi theo xuống ruột, nơi chúng sẽ bị phân huỷ hay vô hiệu hoá bằng acid của bao tử. Với phương tiện hiện đại, giới khoa học có thể tìm virus trong phân, nhưng những con này không còn khả năng lây nhiễm nữa vì chúng đã bị làm tê liệt khi còn ở trong bao tử.
16. SARS-CoV-2 sẽ chết vào mùa xuân
Một số virus cúm mùa thường lây lan vào mùa đông hay ở những nơi có nhiệt độ ôn đới. Nhưng hiện nay thì giới khoa học vẫn không biết SARS-Cov-2 có thể sống trong điều kiện nhiệt độ cao hay không.
17. Coronavirus là vi khuẩn độc hại nhất mà con người biết đến
Không đúng. Mặc dầu COVID-19 có vẻ nghiêm trọng hơn cúm mùa, dịch này không 'chết người' như Ebola, SARS hay MERS. Tỉ lệ tử vong liên quan đến SARS-Cov-2 có thể dao động trong khoảng 1% đến 3%.
18. SARS-CoV-2 xuất phát từ một labo quân sự bên Trung Quốc
Đây chỉ là huyền thoại. Một tin đồn hoàn toàn vô chứng cớ.
Tại sao người Việt lo lắng hơn dân một số nước khác?
Trong một điều tra xã hội về tác động của dịch COVID-19 do nhóm Ipsos ( ipsos.com ), kết quả cho thấy người Việt (ở Việt Nam) có những phản ứng như:
- 78% người được hỏi cảm nhận rằng dịch COVID-19 ảnh hưởng đến tình trạng tài chính cá nhân, và tỉ lệ này cao nhất so với các nước như Úc, Canada, Pháp, Ý, Nhật, Nga, Anh, Mỹ (dao động từ 22% đến 56%);
-63% cảm nhận rằng nước mình (Việt Nam) bị đe doạ, tỉ lệ này tương đương với Nhật (65%) nhưng cao hơn Úc (35%), Mỹ (37%), Pháp (49%), Ý (34%), v.v.
- 61% cảm nhận rằng mối đe doạ cá nhân tăng cao, tỉ lệ này rất cao so với Úc (16%), Canada (8%), Nhật (26%), Mỹ (18%).
Kết quả điều tra xã hội của nhóm ipsos về tác động kinh tế của dịch COVID-19. Biểu đồ này cho thấy 61% người Việt cảm thấy dịch Covid-19 đe doạ cao hay rất cao, và tỉ lệ này cao hơn tất cả các nước được điều tra.
- 91% người Việt đồng ý cho cách li toàn bộ, và tỉ lệ này cũng cao nhất so với Úc (77%), Ý (60%), Mỹ (70%), Pháp (70%), Nhật (64%).
Kết quả điều tra xã hội của nhóm ipsos về tác động kinh tế của dịch COVID-19. Biểu đồ này cho thấy 91% người Việt rất sẵn sàng bị cách ly, và chỉ có 9% cho rằng cách ly là biện pháp thái quá.Tỉ lệ người dân cho rằng cách ly là biện pháp thái quá khá cao ở nguời Úc (23%), Canada (22%), Pháp (30%), Ý (40%), Anh (26%), My (30%).
Tóm lại, phản ứng của người Việt qua cuộc điều tra xã hội này rất ư đặc thù và gần như là một ca 'outlier' (ngoại vi) về dịch Covid-19. Không rõ có mối liên quan nào giữa những thông tin loại huyền thoại này và phản ứng thái quá của người Việt trước dịch COVID-19, nhưng những thông tin phi khoa học là không nên lan truyền.
Khi đọc hay tiếp nhận một thông tin, cách tốt nhất là kiểm tra thông tin đó có chứng cớ khoa học hay không. Chứng cớ phải là nghiên cứu khoa học được bình duyệt và công bố trên tập san y khoa có uy tín, chứ không phải tập san dỏm.
Ý kiến cá nhân của chuyên gia có thể có ích, nhưng không thể thay thế cho khoa học được. Đa số ý kiến cá nhân là chủ quan theo cách hiểu và cảm nhận của họ, và có thể không phù hợp với khoa học. Trong điều kiện bất định về giá trị của thông tin, chỉ có khoa học giúp chúng ta sàng lọc thật giả và xua đi những huyền thoại.
Nên tuân thủ khuyến cáo của các nhà chức trách y tế
Tốt nhất là chúng ta làm theo khuyến cáo của các nhà chức trách y tế CÓ KINH NGHIỆM thực tế và có cơ sở khoa học. Phòng ngừa bệnh (bất cứ bệnh gì) bắt đầu từ cá nhân và chấm dứt ở cấp độ cá nhân. Có nhiều cách phòng ngừa dịch bệnh hết sức đơn giản mà bất cứ cá nhân nào cũng làm được và đã được các cơ quan y tế thế giới khuyên:
• Rửa tay thường xuyên, và mỗi lần rửa tay phải chừng 20 giây trở lên. Đây là biện pháp tránh lây nhiễm hữu hiệu nhất. Rửa tay trước khi ăn, sau khi đi tiểu tiện hay đại tiện, sau khi sờ vào một vật dụng, hay nói chung là rửa tay thường xuyên;
• Khi ho hay hắt hơi, phải dùng giấy tissue hay ho vào khuỷu tay mà người phương Tây hay làm. Vì khủyu tay thì thường không đưa lên mặt.
• Tránh bắt tay trong mùa dịch.
• Tránh đến chỗ đông người (trên 20 người).
• Hạn chế đi dự hội nghị nào có hơn 100 người.
• Nếu có khách nước ngoài đến thăm và ở nhà, cách tốt nhất là không đi làm và tự cách ly 2 tuần;
• Nếu cảm thấy không khỏe, hay bị ho, sốt, nên tự cách ly và làm việc từ nhà (qua mạng);
• Khi đi đại tiện, nhớ đóng nấp cầu, và nhớ rửa tay;
• Không dùng chung khăn lau mặt.
• Tránh tiếp xúc động vật hoang dã, hay nếu tiếp xúc thì phải rửa tay ngay.
Tham khảo:
[1] https://www.medicalnewstoday.com/…/coronavirus-myths-explor…
[2] https://fullfact.org/onli…/coronavirus-claims-symptoms-viral
[3] https://www.cochranelibrary.com/…/14651858.CD00682…/abstract
[4] https://www.who.int/…/novel-…/advice-for-public/myth-busters
[6] https://www.medrxiv.org/conte…/10.1101/2020.03.03.20028423v1
GS Nguyễn Văn Tuấn (từ Úc)
Giáo sư Nguyễn Văn Tuấn là Giáo sư xuất sắc và Giám đốc labo nghiên cứu cơ xương thuộc Đại học Tôn Đức Thắng, Giáo sư thỉnh giảng của Đại học Y Hà Nội, và Giáo sư danh dự của Đại học Dược Hà Nội.
Ở Úc, ông là Senior Principal Fellow (chức danh cao nhất trong hệ thống khoa học Úc) và trưởng labo di truyền loãng xương của Viện nghiên cứu y khoa Garvan, Giáo sư Trường Y, Đại học New South Wales (UNSW Sydney) và Giáo sư Y khoa Tiên lượng (Predictive Medicine) thuộc Đại học Công nghệ Sydney (UTS). Ông đã công bố hơn 300 công trình nghiên cứu trên các tập san nổi tiếng trên thế giới, kể cả Nature, Science, JAMA, BMJ, Lancet, và New England Journal of Medicine.
Giáo sư Nguyễn Văn Tuấn là một trong những nhà nghiên cứu y khoa được trích dẫn nhiều nhất trên thế giới. Ông được trao nhiều giải thưởng ở nước ngoài và trong nước về những thành tích khoa học và giáo dục. Năm 2018, ông được bầu làm Fellow của American Society for Bone and Mineral Research (Hiệp hội nghiên cứu xương Hoa Kỳ).
GS NGUYỄN VĂN TUẤN (TỪ ÚC), THEO TẠP CHÍ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG