"Nhìn lại buồn vui tháng năm,

Một đời này ta sẽ có mấy lần 10 năm?"

***

2010, nghe như mới nhưng thực tế, nó đã là của thì quá khứ, và cụ thể cách hiện tại những 10 năm rồi! Mười năm chẳng phải quá dài, nhưng cũng không hề ngắn, mà đời người thì có mấy lần 10 năm?

2010, Yahoo vẫn còn thịnh hành và người ta vẫn miệt mài "buzz" cho bạn bè mỗi khi online, hoặc tí tách nhắn tin SMS bằng chiếc điện thoại Nokia 1280 đen trắng huyền thoại. 

2020, Facebook, Instagram, Zalo... lên ngôi, kèm theo đó là những cái tên như Google Classroom, Microsoft Teams, Zoom Meeting, Skype... phục vụ cho việc học và làm việc online trong thời Covid. 

10 năm qua đi nhanh như 1 cơn gió, ngoảnh đi ngoảnh lại không ít thứ từng thân thuộc, là trào lưu một thời giờ cũng chỉ còn là hoài niệm. Cũng chẳng rõ từ khi nào bởi không có một cột mốc cụ thể, chỉ biết tới một thời điểm nhìn lại, ai nấy ngỡ ngàng nhận ra có những người bạn đã lâu không nhắn tin, có những trang web chẳng còn mở nữa, hay những "tượng đài" công nghệ từng "ghiền" là thế giờ cũng đã bị "khai tử"...

2010 - 2020, khoảng thời gian ấy đủ để thói quen sử dụng phương tiện liên lạc buôn dưa lê của hội bà tám "lột xác", trở nên "công nghệ hóa và hiện đại hóa" hơn hẳn! 

Thời ấy, mạng xã hội vẫn còn là một "cái gì đó" khá mơ hồ. Facebook sau khi trình làng vào năm 2005 thì cuối năm 2006 đã xuất hiện tại Việt Nam. Tuy nhiên, ông lớn này vào thời đó chỉ như một chồi non mới nhú nhiều triển vọng nhưng vẫn chưa phủ sóng rộng vì chưa đủ sức hút với giới trẻ. 

Thế nên, mọi người vẫn trung thành với cộng đồng của riêng mình và liên lạc qua các ứng dụng, website như Zingme, Ola, các Forum nổi tiếng (VOZ, Webtretho, Truongton.net, Tinhte.vn, Vforum, Otofun.net, Yeuamnhac.com, Dienanh.net...).

Zingme dù mới ra đời vào tháng 9/2009 nhưng với nền tảng vững chắc đã nhanh chóng được yêu thích. Đến tháng 11/2010, Zing Me đã vượt lên các đối thủ trong và ngoài nước trở thành MXH Việt có lượng người sử dụng nhiều nhất với khoảng 3,4 triệu bình luận, 1 triệu hình ảnh được chia sẻ, gần 15.000 blog mỗi ngày. 

Forum những năm 2010 - 2012 vẫn trong giai đoạn huy hoàng. Bắt đầu nở rộ ở Việt Nam từ những năm 2005 - 2006, có những Forum nhanh chóng thu hút hàng triệu người tham gia như 5giay, Ttvnol, Tinhte, Webtretho, Yeuamnhac... Đến 2007-2008, 1 số brand bắt đầu tìm đến Forum như 1 mảnh đất đầy màu mỡ để "gieo hạt" thông điệp của mình. Có khá nhiều campaign đã thực hiện trên Forum và gặt hái được thành quả ấn tượng như của hãng Nescafe và Honda...

Nhắc tới những kênh liên lạc nổi tiếng của thế hệ 8x và đầu 9x sẽ thật thiếu sót nên không kể tới Ola. Đây được xem là MXH Việt Nam đầu tiên ra đời năm 2007. Ola phát triển cực thịnh vào khoảng 2010 - 2011 với nhiều tính năng thú vị như đọc báo online, tra danh sách các bài hát karaoke, tra từ điển, đọc truyện, chơi game và chia sẻ hình ảnh, video, tâm trạng... Dù không có một con số cụ thể để minh chứng, nhưng Ola có lẽ là ứng dụng nhắn tin phủ sóng rộng rãi tại Việt Nam chỉ sau Yahoo mà thôi!

Nói về độ phủ sóng vàng trong làng chat chit, buôn dưa lê bán dưa chuột thì có lẽ Ola chỉ sau Yahoo.

Còn về huyền thoại Yahoo, đã qua rồi thời kỳ hoàng kim (khoảng năm 2002 - 2007) khi mọi người mở máy tính là mở Yahoo đầu tiên. Tuy nhiên, giai đoạn 2010 - 2011, nó vẫn là một "tượng đài" khó lật đổ. Yahoo lúc này lơ lửng lửng lơ, chẳng phải sơ khai cũng không là cao trào, nhiều người trẻ vẫn coi đây là kênh liên lạc chủ yếu với bạn bè.

Thái Hồ Nguyên, một 9x đời đầu nay đã ngót nghét 3 chục bồi hồi nghĩ lại về quá khứ huy hoàng với Yahoo và Blog Yahoo 360 cho hay: "Blog có mấy kiểu hiệu ứng tuyết rơi, rồi nhạc nền Mùa Đông Không Lạnh, Chuyện Tình Lan Can ngày ấy hot thôi rồi. Riêng khoản nhạc với hình nền cho blog đã đốt không biết bao nhiêu tiền của thanh niên 8x và 9x đời đầu - trong đó có mình.

Nhớ về thời ấy lại nhớ về thời thơ ngây của tuổi học trò đạp xe dưới ánh nắng chói chang để đến trường. Lên lớp thì thi nhau xem đứa nào nick Yahoo chất hơn. Tên mà kém chất là về lập nick mới luôn!

Sổ lưu bút ngoài ghi họ tên, sở thích và dòng tâm sự thì mọi người còn ghi thêm cả nick Yahoo và đường link Blog Yahoo 360 và nhắn nhủ: "Ra trường nhớ vào đọc Blog của tao để biết tao sống chết như thế nào nhé các kiểu"...

Trên mạng ngày ấy có câu "Thời gian trôi nhanh như chó chạy ngoài đồng". Nghĩ lại thấy hài mà cũng thấy đúng. Ngoảnh đi ngoảnh lại Yahoo và Blog Yahoo 360 giờ đã đóng, lũ bạn dùng blog ngày ấy đứa giờ cũng trưởng thành cả rồi!"

Năm 2012 là năm ghi nhận nhiều dấu ấn trong lịch sử của Facebook. Tại Việt Nam, lượng người dùng mạng xã hội này cũng tăng lên nhanh chóng. Bên cạnh đó, với sự bùng nổ của smartphone, việc truy cập Facebook cũng trở nên đơn giản, thuận tiện hơn nhiều. Giai đoạn này, bạn trẻ nào sở hữu 1 chiếc smartphone Samsung Galaxy Y với màn hình cảm ứng đúng là "dân chơi" xịn sò. Đương nhiên, với chiếc điện thoại này việc dùng Facebook cực kì đơn giản, tiện lợi. Bên cạnh đó, không ít người vẫn đăng nhập Facebook qua trình duyệt Opera Mini trên điện thoại.

Người dùng đăng nhập Facebook qua trình duyệt Opera Mini (ảnh trái) và chiếc điện thoại cảm ứng huyền thoại với giới trẻ những năm đầu thập niên 2010s (ảnh phải).

Zalo ra mắt vào ngày 8/8/2012 phải 4 tháng sau ra bản chính thức mới nhận được sự quan tâm của nhiều người. Suốt 2 năm sau đó, ứng dụng nhắn tin - gọi điện này đã thu hút lượng người dùng lớn nhờ hoạt động tốt, ổn định trên hạ tầng mạng Việt Nam.

Zingme thời gian này vẫn được nhiều người sử dụng, nhưng phần lớn là những người chơi game. Bản thân nhà sáng lập cũng đưa ra nhiều thay đổi nhằm tối ưu hóa về giao diện, tính năng nhằm phục vụ tốt hơn cho người chơi game. Còn những tính năng khác như chia sẻ hình ảnh, nhắn tin, Zingme có phần lép vế hẳn so với Facebook, Instagram.

"Với thế hệ 9x đời giữa như tôi, Zingme là cả một bầu trời thương nhớ. Đó là nơi gặp gỡ, làm quen rất nhiều người bạn từ mọi miền. Có những người nói chuyện cực vui, cực hợp, nhưng sau đó cũng chẳng còn liên lạc nữa. Giờ nhớ tới Zingme, vẫn nhớ game Khu vườn trên mây có 1 người luôn tưới nước, bắt sâu cho cây và tặng chậu cho mình " - Trần Hiền (Hà Đông) cho biết.

Còn Forum cho tới năm 2014 vẫn trong thời kì vàng. Đây như nơi kết bạn, học hỏi kiến thức hữu ích và cả... hóng phốt. Không ít người cũng từ mảnh đất này mà gặp được người thương, rồi nên duyên vợ chồng. 

Hà Anh (Thái Nguyên), một người cũng từng kinh qua không ít diễn đàn về điện ảnh, âm nhạc chia sẻ: "Thanh xuân của 8x và đầu 9x có lẽ ai cũng từng trải qua những buổi hẹn hò, tán gẫu với nhau cả giờ nhờ một forum bất kỳ. Chúng ta gần nhau hơn mặc dù khoảng cách địa lý của chúng ta chẳng hề gần một chút nào. Thế giới ảo nhưng những cảm xúc, những kỉ niệm là thật, để chúng ta mỉm cười khi nghĩ về, dù sau này những người bạn ấy chẳng còn bên cạnh nữa".

Khoảng thời gian này, Yahoo và Ola đang trên đà suy tàn. Ola dù ra mắt phiên bản mới nhưng khó lòng cạnh tranh với những mạng xã hội mới. Còn Yahoo thì chẳng khá khẩm hơn, liên tục bị đánh cắp dữ liệu tài khoản người dùng gây thiệt hại lớn.

Yahoo từng là "ông hoàng" trong làng liên lạc của giới trẻ. Nhưng những tiếng "buzz" kèm cửa sổ chat sẽ chẳng bao giờ hiện lên nữa kể từ ngày 17/7/2018. Trong suốt gần 20 năm gắn bó với thế hệ 8x, đầu 9x, Yahoo chất chứa biết bao kỉ niệm nhưng theo sự phát triển của công nghệ, dần dần ứng dụng này cũng bị thay thế bởi (vài) chục ứng dụng khác tiện lợi, đơn giản, thú vị hơn.

Bên cạnh Yahoo, Forum cũng là mảnh đất tập trung rất nhiều thành viên trong một lĩnh vực nhất định. Nhưng rất nhiều Forum từ nhộn nhịp cũng trở thành đảo hoang không người ghé, thậm chí một số còn chung số phận, đóng cửa vĩnh viễn như Yahoo trong âm thầm, lặng lẽ.

Vn-zoom bị "bỏ hoang" từ khoảng 2015 dù trước đó cũng là forum vàng với dân công nghệ. Yeuamnhac, Yeudienanh cũng chung số phận "vang bóng một thời" nhưng tới giai đoạn 2015-2018 thì đìu hiu, thậm chí đóng cửa âm thầm không kèn không trống.

N.N - 8X đời cuối ở Bắc Giang, hiện đang làm việc tại Sài Gòn bồi hồi kể về kỷ niệm của mình: "Bài hát bạn đang nghe được phát từ quép sai: quộc quai quép chấm sơn hải chấm in pho. Chúc các bạn nghe nhạc dui dẻ. Ngày xưa cứ ra net ngồi 3k/h kiểu gì cũng vào trang này nghe nhạc. 

Xong còn quen 1 bạn qua thread kết bạn 4 phương ở Forum, rồi "ét" nick Yahoo nhau nữa. Ngày ấy kiểu ngại ngùng không nói ra nhưng đứa nào cũng chỉ hóng đứa kia online là nhảy và Buzz loạn xạ ấy, kể chuyện xàm xí mà vui quá. Mà giờ người ta đã ôm 2 con nheo nhóc rồi, nghĩ lại chỉ thấy hoài niệm, có chút tiếc nuối và cay đắng. Kể mà mình mạnh dạn hơn, xóa bỏ được khoảng cách địa lý khéo giờ người ta ôm con mình rồi."

Facebook, Instagram giai đoạn này được xem như kênh liên lạc chính của giới trẻ. Theo thống kê, số người dùng facebook ở Việt Nam năm 2018 đã tăng vọt xếp vị trí thứ 7 với 58 triệu người dùng, tăng 5% trong quý đầu năm và 16% so với năm 2017. Không còn là "độc quyền" của người trẻ, Facebook ngày càng có thêm nhiều người cao tuổi tham gia. 

 

Zalo đã công bố cán mốc 80 triệu người dùng vào tháng 8/2018. Dựa trên kết quả khảo sát của Vinaresearch, Zalo có mức độ nhận biết đứng thứ 2 (94,3%) ngang bằng với Youtube và chỉ sau Facebook. Trung bình cứ 100 người thì có khoảng 87 người có tài khoản Zalo. Instagram - mạng xã hội chia sẻ hình ảnh thì có khoảng 5-8 triệu người dùng và 60% là nữ giới.

Giai đoạn 2019 - 2020, có không ít những mạng xã hội Việt do người Việt phát triển ra đời. Nổi bật trong số đó phải kể tới Lotus - mạng xã hội nội dung do Công ty Cổ phần VCCorp vận hành và phát triển. Mạng xã hội này có khá nhiều điều thú vị như tính năng kể chuyện bằng hình ảnh, có format được thiết kế dành cho những nhà sáng tạo nội dung chuyên nghiệp...

Chia sẻ trong buổi ra mắt mạng xã hội Lotus hôm 16/9/2019, ông Nguyễn Thế Tân, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần VCCorp cho biết: "Lotus có chiến lược lấy nội dung là vua, nên chúng tôi tạo ra những format thiết kế nội dung chuyên nghiệp cho những nhà vua. Còn người dùng là những thượng đế. Nhà vua tạo nội dung để phục vụ cho thượng đế!". Chỉ sau vài tháng ra mắt, mạng xã hội thuần Việt Lotus đã có 1 triệu người dùng thường xuyên. 

Năm 2019, Việt Nam có 45,3 triệu người dùng Facebook và tới năm 2020, con số này tăng lên hơn 69 triệu người dùng tính đến cuối tháng 6/2020. Không chỉ là MXH để giúp mọi người kết nối, giữ liên lạc, Facebook còn là nơi phát tán tin tức cực kì nhanh chóng, nhưng tính chính xác thì... chưa được kiểm chứng. 

Zalo cũng vẫn giữ được phong độ, có lượng người dùng tương đối lớn. Tuy nhiên, cả 2 mạng xã hội bên cũng có những mặt trái. Với Facebook, việc tin giả tràn lan đã không còn là điều lạ, người dùng cần phải thật sự tỉnh táo để chọn lọc thông tin, tránh tiếp tay lan truyền những tin giả mạo, xuyên tạc. Còn với Zalo, nhiều tính năng bảo mật như ẩn tin nhắn, ẩn bình luận lại là môi trường lý tưởng cho… ngoại tình.

Ngoài ra, vì dịch Covid-19 nên rất nhiều ứng dụng phục vụ cho học và họp trực tuyến cũng lên ngôi như Google Classroom, Microsoft Teams, Zoom Meeting, Skype... 

10 năm đã qua đi, hội bà tám của năm 2020 đã rất khác so với 2010. Nhưng dù xưa hay nay, thế giới ảo vẫn mang lại cho con người những cảm xúc thật, những giá trị thật…

M52/ Design: Nguyễn Đức Minh